Hồ Xuân Dương (hay còn gọi là đập Xuân Dương) nằm ở phía Nam xã Diễn Phú, huyện Diễn Châu, có tổng diện tích 339ha, trữ lượng 20.000.000m³ nước, phục vụ nước sản xuất cho 5 xã vùng phía Nam huyện. Hồ được hình thành và được ngăn bởi dãy rú Dẻ, rú Lá, rú Chạch, rú Ba Chạng. Việc xây dựng đập được người Pháp tiến hành từ năm 1939 đến năm 1942 thì hoàn thành.

Công trình nói trên do kỹ sư Xuphanuvông (sau này là Chủ tịch nước Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào) thiết kế. Ngày khánh thành, Vua Bảo Đại đã đến dự và đánh giá rất cao về lợi ích của công trình này.

Đập chắn và hệ thống đóng - mở nước được xây ra giữa mặt nước như chòi canh gọi là cột nhà lầu. Cửa đập được xây dựng kiên cố bằng đá xanh nằm giữa 2 ngọn núi thuộc dãy rú Chạch và rú Ba Chạng. Hồ được tiếp nhận lượng nước lớn từ các khe, suối, qua 2 dòng gọi là Truông Đông và Truông Tây. Mỗi khi đi rừng kiếm củi, người dân vẫn nghe khe suối chảy róc rách từ trên cao xuống, mang âm hưởng của đất trời, thiên nhiên, sự êm ả, mát lạnh của núi rừng.

Thời kháng chiến chống Mỹ, khu vực này chịu không ít bom đạn. Mỹ quyết tâm phá đập chắn nhưng đập đã được 2 ngọn núi chở che. Dấu tích còn sót lại trên núi là rất nhiều hố bom. Xung quanh hồ là hàng ngàn ha rừng thông, bạch đàn, keo hoa vàng và cây cổ thụ đã được nuôi giữ nhiều năm, cảnh sắc thiên nhiên hùng vĩ, có nhiều động và khe núi quyến rũ làm rung động lòng người. Mặt hồ xanh trong như một chiếc gương khổng lồ soi chiếu tất cả mọi vật tạo nên cảnh sắc huyền ảo lung linh.

Hồ Xuân Dương đã làm dịu đi cái khắc nghiệt của thiên nhiên bởi vẻ đẹp thơ mộng của nó. Do nằm lọt giữa các dãy núi, lại được bao bọc bởi rừng cây bạt ngàn nên không khí ở đây rất mát. Tuy mùa Hè nóng bức nhưng khi đến đây, du khách đều cảm thấy se lạnh và đã ví hồ Xuân Dương như một Đà Lạt thứ hai. Nước ở hồ rất trong, có thể nhìn thấy những đàn cá đang tung tăng bơi lội dưới nước. Đứng ở cửa đập, phóng tầm mắt ra xa nhìn mặt nước lăn tăn gợn sóng, đồi núi nhấp nhô như một dải lụa mềm mại. Một khung cảnh non xanh nước biếc, sơn thủy hữu tình làm mê đắm lòng du khách.

Đặc biệt, giữa mặt nước êm ả của hồ có một ngọn đồi nhô lên trông như 1 hòn đảo nhỏ trông rất lạ mắt, người dân địa phương gọi đây là rú Đất. Rú Đất cũng là nơi trú ngụ của rất nhiều loài chim trời như vịt trời, cú mèo, cò, diệc, chào mào... các loại động vật như ba ba, trút, chồn, trăn, rắn... Vào mùa mưa lũ, chim trời kéo về đây rất đông. Với địa thế nằm giữa mặt nước nên ít người có thể đặt chân lên được, làm cảnh quan sinh thái ở hòn đảo nổi này rất nguyên sơ, cây cối dây leo chằng chịt, thảm thực vật phong phú và đa dạng.

Đến với hồ Xuân Dương, du khách còn được các chủ rừng đưa đi tham quan trên hồ bằng xuồng, đến các dãy núi, khám phá các hang động. Hiện nay, bà con địa phương đã đầu tư xây dựng hàng chục trang trại trồng rừng, cây ăn quả trong các dãy núi. Vì vậy, nếu đặt trước, du khách đến tham quan hồ sẽ được thưởng thức các đặc sản rất ngon của vùng hồ như cá trắm, cá mè nặng tới hàng chục kg, gà, dê được chăn thả tự nhiên và các loại rau rừng mà bà con ở đây hái được.

Nắm bắt nhu cầu đó, xã Diễn Phú đã thành lập HTX Nông lâm nghiệp Phú Thịnh với 9 thành viên nhằm xây dựng khu du lịch sinh thái mang đậm tính chất vùng miền bao gồm: Quy hoạch cảnh quan, vùng cung cấp sản vật địa phương như rừng cây ăn quả, thực phẩm do nhân dân địa phương làm ra…

Hiện nay, hồ Xuân Dương được chính quyền địa phương quản lý, giữ gìn rất nghiêm ngặt nên môi trường trong lành, hoang sơ, hầu như chưa có sự can thiệp của con người. Trong tương lai không xa, với việc tăng cường đầu tư, khai thác, hồ Xuân Dương sẽ là điểm đến đáng nhớ của du khách gần xa, làm nên tour du lịch đầy hấp dẫn: Đền Cuông - Cửa Hiền - hồ Xuân Dương.

Ông Lê Mạnh Hiên - Phó Chủ tịch UBND huyện Diễn Châu cho biết: Theo Quy hoạch xây dựng vùng huyện Diễn Châu thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050, thị xã Diễn Châu trở thành đô thị loại III và là 1 trong 6 đô thị chủ đạo của tỉnh, nằm trong 3 hành lang kinh tế. Dự kiến, huyện Diễn Châu có các dự án có tính động lực như: Khu đô thị, du lịch sinh thái, thể thao sân golf xã Diễn Trung; khu du lịch sinh thái, thể thao sân golf hồ Xuân Dương tại xã Diễn Phú với mức đầu tư 2.374 tỷ đồng nguồn đầu tư từ ngân sách tỉnh và xã hội hóa.

Trong tương lai, hứa hẹn sẽ có một dự án với sân golf và du lịch sinh thái hồ Xuân Dương đang được khảo sát, lập quy hoạch. Khi dự án đi vào hoạt động, hồ Xuân Dương sẽ là điểm nhấn của du lịch Diễn Châu, là điểm nghỉ dưỡng lý tưởng, thu hút du khách trong và ngoài nước sau khi đã trải nghiệm các hoạt động vui chơi thể thao và tham quan các điểm du lịch tâm linh cũng như du lịch biển”.

Hồ Xuân Dương địa chỉ du lịch sinh thái mới của Nghệ An. Ảnh: Mai Giang