Đền thờ Thái Sư Cương Quốc Công Nguyễn Xí được vua Lê Thánh Tông ban khởi công xây dựng từ năm 1467, niên hiệu Quang Thuận thứ 8, ngay trên đất vườn cũ tại quê nhà Thượng Xá, huyện Chân Phúc, nay là xã Khánh Hợp, huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An.
Nguyễn Xí là một nhà quân sự, nhà chính trị lỗi lạc, hai lần là “đệ nhất khai quốc công thần” của triều Lê. Ông là một con người có nhân cách cao cả, luôn lấy sự bình yên của Tổ quốc, hạnh phúc của nhân dân để hành động, làm lý tưởng phụng sự, sẵn sàng hy sinh quyền lợi, hạnh phúc gia đình cho quốc gia, dân tộc. Nguyễn Xí đã phục vụ dưới 4 triều vua Lê: Lê Thái Tổ (1428- 1433), Lê Thái Tông (1434 - 1442), Lê Nhân Tông (1443 - 1459), Lê Thánh Tông (1460 - 1497). Nguyễn Xí mất ngày 30 tháng 10 Ất Dậu (1465). Sau khi ông mất, vua Lê Thánh Tông đã ban sắc phong truy tặng ông chức “Thái Sư Cương Quốc Công”.
Đền thờ Nguyễn Xí có tổng diện tích khuôn viên 30.000m2, đền có diện tích 7000 m2, quay về hướng Nam, mặt bằng kiến trúc được bố trí theo kiểu “nội công ngoại quốc” bao gồm các công trình: Hoa biểu, Nghi môn, Hạ điện, Trung điện, Thượng điện, Tả vu, Hữu vu và các công trình phụ trợ khác. Các công trình kiến trúc còn nguyên vẹn, nằm trong một chỉnh thể thống nhất, đăng đối hài hòa. Hiện nay tại di tích còn lưu giữ được 150 cổ vật trên các chất liệu: đá, đồng, gỗ, giấy, vải, sứ… trong đó có nhiều hiện vật giá trị quý như long ngai, bài vị, sắc phong, thần tích, gia phả, long kiếm, kiệu, bia đá…Đền thờ Nguyễn Xí là một trong những đền thờ lớn của tỉnh Nghệ An và là đền thờ lớn nhất của huyện Nghi Lộc. Chính quyền, nhân dân địa phương và con cháu chăm lo bảo quản di tích rất tốt. Di tích đã được quy hoạch khuôn viên rộng rãi, có đầy đủ các công trình phụ trợ, sân lễ hội, bãi đậu xe, đường vào, đường nội bộ, vườn cây…
Hàng năm tại di tích diễn ra nhiều kỳ lễ trọng đại, trong đó lớn nhất là lễ hội vào ngày 29 tháng Giêng - 30 tháng Giêng và 01 tháng Hai âm lịch và lễ giỗ Nguyễn Xí vào ngày 30 tháng 10 âm lịch. Các kỳ lễ đều được tổ chức rất long trọng với quy mô lớn mang đậm bản sắc văn hóa truyền thống xứ Nghệ.
Đền thờ Nguyễn Xí được Bộ Văn hóa - Thông tin công nhận là Di tích lịch sử cấp quốc gia tại Quyết định số 43/QĐ-VH ngày 10/01/1990. Đền không chỉ là nơi thờ cúng, lưu giữ, ghi công trạng của Thái Sư Cương Quốc Công đối với nhân dân, con cháu, mà còn là điểm tâm linh hấp dẫn cho khách du lịch. Hàng năm, đền thờ đã đón khoảng 20 nghìn lượt khách thập phương thăm viếng.
Di tích lịch sử văn hóa quốc gia Đền thờ Nguyễn Xí được UBND tỉnh Nghệ An công nhận là điểm du lịch cấp tỉnh theo Quyết định số 4480/QĐ-UBND, ngày 10/12/2020.
Địa chỉ: Xóm Hợp Thắng, xã Khánh Hợp, huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An; điện thoại: 0948 293 929.
1. Ban QL Đền Ông Nguyễn Đình Hùng - TP.VHTT huyện Nghi Lộc - Trưởng ban;
2. Ông Nguyễn Thành Tích - Chủ tịch UBND xã Khánh Hợp - Phó ban;
3. Ông Nguyễn Đình Hảo - Phó trưởng Ban Quản lý đền thờ Nguyễn Xí.
4. Ông Phùng Ngọc Tuyên - Phó Chủ tịch UBND xã Khánh Hợp.
